İrfan kelimesi, Arapça kökenli olup “bilmek, tanımak, idrak etmek” anlamlarını taşır. Ancak Anadolu’da irfan, yalnızca akılla kavranan bilgi değildir; kalbin ve ruhun derinliklerinden süzülen, insanı insan yapan bir bilgeliktir. Bu bilgelik, kitap sayfalarında değil, Anadolu’nun köylerinde, yaylalarında, dergâhlarında, türbelerinde hayat bulur; yaşamın içinde yankılanır.
Anadolu irfanı bir bilgi aktarımı değil, bir yaşam biçimidir. Mevlânâ’nın, Hacı Bektaş-ı Veli’nin ve Yunus Emre’nin sözlerinde yankılanan bu bilgelik, insanı kendini tanımaya, nefsini bilmeye çağırır. “Eline, diline, beline sahip ol” diyen Hacı Bektaş-ı Veli’nin öğüdü, irfanın yol haritasıdır. Mevlana’nın “Gel, gel, ne olursan ol, yine gel…” dizeleri ise hoşgörü ve sevgiyi müjdeleyen bu irfanın sesi olur.
Anadolu irfanı sadece tasavvuf ehlinin değil, halkın günlük yaşamına sinmiş bir bilgeliktir. Komşusunu gözetmek, elindekini paylaşmak, yere düşeni kaldırmak, yaşlıya saygı göstermek bu mirasın güncel yansımalarıdır. Anadolu’nun misafirperverliği, sabrı, tevazusu ve merhameti hep bu irfanın ürünüdür.
Anadolu’nun küçük bir köyünde, komşusunun zor zamanında elini uzatmak, ekmeğini paylaşmak sıradan bir davranış değildir; bu, irfanın ete kemiğe bürünmüş hâlidir ya da bir yaylada, yaşlı bir amcanın sohbetinde hayatın sırlarını dinlemek, sözlerin derinliğinde kaybolmak; işte orada irfan, nesilden nesile aktarılan yaşanmış bilgelik olarak karşımıza çıkar. Bu örnekler, Anadolu irfanının kitaplarda değil, hayatın tam içinde, insanın günlük davranışlarında ve sözlerinde yaşadığını gösterir.
Dergâhlarda söylenen nefesler, ilahiler bu bilgelik geleneğinin ruhani yönünü açığa çıkarır. Aşık Veysel’in sazıyla doğaya ve insana duyduğu saygıyı dile getirmesi gibi, Anadolu’nun her köşesi bu irfanla yoğrulmuştur.
Modern hayatın hızlı ve karmaşık temposu içinde bazen unutulsa da Anadolu irfanı, insanın iç dünyasına rehberlik eden evrensel öğretiler sunar. Sabretmeyi, sakin kalmayı, paylaşmayı ve birlikte yaşamayı öğütler. Bu kadim bilgi, bugün de ruhumuzun ve toplumumuzun ışığı olmaya devam eder.
Anadolu irfanı, sadece geçmişin izi değil; yaşadığımız toprakların ruhu, gönlümüzün ışığıdır. Onu anlamak ve yaşatmak, kendi varlığımıza sahip çıkmaktır. Çünkü unutulmamalıdır ki, irfanla yoğrulan insan, sadece kendini değil, dünyayı da aydınlatır. Gelin bizler, Anadolu irfanını kalbimizin en derin köşesine yerleştirelim; çünkü neyi yaşatır, neye değer verirsek, o da bizde hayat bulur. Ve unutmayalım ki, geride bırakacağımız en anlamlı miras, “hoş bir sada”dır…