Maksadı aşan sözden ziyade tavır, üslup; aslında, daha önemli… Maksadı aşan söz, durumu kurtarmak adına işin bahanesi… Maksadı aşan söz, iletişimde kullanılan ancak karşı tarafı inciten veya hedefinden saparak zarar veren ifade… Maksadı aşan söz ne zaman söylenir? Sözün yalama yaptığı noktada, yapılan hataya ve yanlışa bahane bulma çabası söz konusu olduğunda söylenir…Maksadı aşan sözler, duygusal bir tepki veya öfke anında kullanılır… Maksadı aşan söz dillendirildiğinde ve yazıldığında, geriye dönüşün, U dönüşünün adıdır, ‘maksadını aşan söz’ tekerlemesi… Maksadı aşan söz, iletişimi çıkmaza sokan, iletişimi kördüğüm hâline getiren duraksamalar ve tuzaklardır… Maksadı aşan söz, bir kişinin veya bir grup insanın bir iletişim eylemi sırasında belirli bir amacı olmasına rağmen, bu amacı gerçekleştirmek için kullanılan iletişim aracının hedefinden sapmasıdır. Bu anlamda, bir tartışma sırasında tarafların birbirini incitmek amacıyla kullandığı sözler maksadı aşan sözlerdir…
İletişim, insanların düşüncelerini, duygularını ve bilgilerini paylaşmalarını sağlayan temel bir unsur… İletişim sırasında kullanılan kelimelerin, ifadelerin veya söylemlerin amacından sapması, iletişimde karmaşıklıklara ve sorunlara neden… Maksadı aşan söz, iletişimde olumsuz sonuçlara yol açabilir. Maksadı aşan söz, iletişimdeki açıklığı azaltabilir ve karşılıklı anlayışı engelleyebilir. Maksadı aşan sözün kullanılması, iletişimde güveni zedeler ve karşı tarafın duygularının ihmal edildiği izlenimini bırakabilir… Maksadı aşan söz, sorunların çözümünü zorlaştırabilir ve iletişim kopukluğuna neden olabilir. Maksadı aşan sözün söylenmesi ya da yazılması, iletişimdeki netliği kaybettirebilir ve karşılıklı anlayışı zorlaştırabilir. İletişimdeki netliğin kaybolması, yanlış anlamalara ve çatışmalara neden olabilir. Maksadı aşan söz, karşılıklı güveni zedeleyebilir ve ilişkilerde hasara yol açabilir. Maksadı aşan söz, iletişimdeki güven ve saygıyı zedeleyebilir. Maksadı aşan sözlerin kullanılması, toplumsal düzeyde de önemli bir sorun… Kamuoyuyla yapılan iletişimde, politikacılar, medya mensupları ve diğer kamusal figürlerin kullanabileceği maksadı aşan sözler, toplumda kutuplaşmaya ve ayrılıklara neden olabilir. Maksadı aşan söz, halk arasında güvensizlik ve hoşgörüsüzlük duygularını artırabilir ve toplumsal birliği zayıflatabilir… Bir kişi, maksadı aşan bir söz duyduğunda, kendini incinmiş veya hedef alınmış hissedebilir. Böylesi bir durumda, ilişkilerde gerginlikler ve çatışmalar olabilir İletişimde amacın net olarak belirlenmesi ve söylemlerin bu amaca uygun şekilde seçilmesi, sağlıklı iletişim için son derece önemli…
Maksadı aşan söze mahâl vermemeyi en güzel ifade eden söz: “Dilini kalem et, gözyaşını mürekkep. Bir duyan ve gören var elbet; yeter ki istemesini bil. Dua et!” (Şems-i Tebrizi)… İletişimdeki netliği korumak ve karşılıklı anlayışı sağlamak için, iletişimde kullanılan sözlerin amaca uygun ve özenle seçilmesi gerekir… Maksadı aşan sözlerin önlenmesi ve iletişimde daha sağlıklı bir ortamın oluşturulması için gayret etmek ve iyi niyetle hareket etmek icap eder… Bu bağlamda, duygusal kontrolün sağlanması gerekir… Öfke veya stres anlarında bile, kişilerin duygularını kontrol altında tutarak sâkin bir şekilde sağlıklı ve doğru iletişim kurmaları önemli… Maksadı aşan sözün etkisini yok etmenin yolu; empati, anlayış gösterme ve merhametli olmak… Karşı tarafın duygularını anlamak ve onların perspektifinden iletişime geçmek, maksadı aşan sözün etkisinin azaltılmasında ve yok edilmesinde en önemli yaklaşım… İletişimde açık ve saygılı bir dil kullanmak önemli… İletişimde, olumsuz ifadeler yerine, olumlu ve yapıcı bir dil kullanarak iletişim kurmak, ilişkilerin güçlenmesine ve anlayışın artması için gerekli… Toplumsal düzeyde, medya ve kamuoyuyla iletişimde daha sorumlu bir dil kullanılması ve kutuplaşmayı körükleyici ifadelerden kaçınılması mühim… Maksadı aşan söz, şu ya da bu şekilde söylenebilir… Doğru olan sözün yerinde söylenmesi, doğru zamanda ve doğru kişi ya da kişilere söylenmesi, maksadın hedefine ulaşması demektir… Sözün kıymetini bilip, değerli sözü maksadından uzak bir anlamda söylemek ise, hiç doğru değil…
Hangi sözler, ‘maksadını aşan sözler’ diye geçiştirilemez ve mâsum sözlere evrilemez? Bireyin şerefine saldırı teşkil eden fiiller ve sözler… İnsan şerefini ihlâl eden, insanı tahkir eden sözler… Hakaret ve sövme cürümleri (suçları)… Bir kimsenin yüzüne ya da gıyabında (serseri, alçak, hayvan, fahişe, hırsız, manyak vb. sözler) denmesi… Memurunun gömlek düğmelerini ve apoletlerini koparma, bir kimseye tükürmek, ceza makbuzunu yırtıp mağdur devlet görevlisinin yüzüne atmak… ‘Vergi sülükleri, utanç rekortmenleri, sen mühendis olmuşsun, adam olamamışsın, avukata hitaben, avukat olmamışsın, yeniden hukuk tahsili yapman gerekir’ vb. ifadeler… Kutsal varlıklara hakaret… Hürriyet aleyhinde İşlenen cürümler… Devlet idaresi aleyhinde işlenen cürümler… Devlet görevlisine, memura hakaret sözleri… Kurul hâlinde çalışan kamu görevlilerine görevlerinden dolayı hakaret edilmesi… Cumhurbaşkanı’na hakaret… Devletin egemenlik alametlerini aşağılama… Türklüğü, Cumhuriyeti, Devletin kurum ve organlarını aşağılama… Yabancı devlet bayrağına karşı hakaret… Maksadını aşan sözün tolere edilmesi mümkün, lâkin hakaret ve küfrün suç olmasını yok sayacak bir çıkış noktası gayrimümkün… Maksadı aşan sözün masum olanı, konuşmada dil sürçmesi ve yazıda imlâ hatası… Önemli olan, hata ve yanlış yapmadan, dikkatli olunmasıdır; duyarlı davranılmasıdır…
Bir ifade, bir suç; unsurlarının oluşmaması veya hakaret teşkil eden bir sözün hukuka uygunluk nedenlerinden yararlandığı durumda suç teşkil etmemekte... Buna göre, hakaret sayılmayan kelimeler: Allah belanı versin. İstediğim saatte gelirim, iğne yapmak zorundasın, kafamı bozmayın (hemşireye). Lan ben kaçmıyorum, bizi neden kovalıyorsunuz (polise). Sen kim oluyorsun, sus dedim sana (öğretmene). Bilgisiz, tecrübesiz. Sizin toplantılarınıza karılar gelir, siz karı gibi adamsınız. Benim kız kardeşimi dövüyorlar, siz burada ne yapıyorsunuz, kimseye ceza vermiyorsunuz (savcıya). Terbiyesiz. Karaktersiz. Cahil. Yalancı. Lavuk. Ukalalık yapma. Hakaret sayılan bazı sözcükler: Gerizekalı. Salak. Mal. Beyinsiz. Pislik. Gavat. Hakaret suçunun unsurlarını oluşturan ifadeler belli özel koşullar altında suç kabul edilmemekte… Mağdurun rızası, kanun hükmünü icra, yetkili merciin emrini yerine getirme, iddia ve savunma dokunulmazlığı, ihbar ve şikâyet hakkı, haber verme hakkı, eleştirme hakkı, terbiye ve disiplin hakkı… Elbette, bu durumlarda ölçülü davranılması, maksadı aşan ve hukuka uygunluk sınırlarının ölçüsünün dışına taşan ifadeler kullanılmamalı…
Bütün mesele, rastgele sarf edilen sözün, hâddi aşan sözün ve maksadı aşan sözün, birbirinden ayırt edilebilmesidir… Haddini aşanın, özrü mâzur görülemez… Ancak, maksadını aşanın bahanesi mâkul görülebilir… Yine de, başımız ağrısın istemiyorsak şayet, esas olan, maksadı aşan sözün, ağızdan çıkmaması ve yazıya dökülmemesi için, en az iki kere düşünüp, sonrasında bir defa konuşulmasını ve yazılmasını yeğlemek lâzım… Selam, sevgi ve saygılarımla.
