Kriz (Fransızca, crise –buhran; eski Yunanca, krísis -yargı, hüküm ve hastalığın dönüm noktası, krínō -yargılamak, hüküm vermek); buhran, bunalım, çöküntü, depresyon… Kriz; kontrol dışı ve çoğu zaman ani gelişen, ani ve beklenmedik, öngörülemeyen ve hızlı bir şekilde gelişen, dengenin sarsılması, hayat-zaman-iş-ürün kaybına neden olan olay ve durumlar… Kriz; bir işletmenin veya organizasyonun beklenmedik ve ani bir şekilde karşılaştığı, organizasyonun veya bireyin hayatta kalmasını ve temel hedeflerini tehlikeye atabilen ciddi tehditler oluşturan ve acil müdahale gerektiren hâller… Kriz, bir işletmenin hayatta kalmasını ve temel hedeflerini tehlikeye atabilen ahvâl… Kriz geçirmek, bir organda aniden ortaya çıkan fizyolojik bozukluk veya ani ve şiddetli bir durum yaşamak… Birinin astım vb. bir kriz geçirmesi… Kriz atlatmak, zor ve tehlikeli bir durumu başarıyla geçmek… Bir şirketin, ekonomik krizi atlatmayı başarması… Kriz yönetmek, kriz durumlarını etkili bir şekilde kontrol altına almak ve yönetmek… Bir kurumdaki ya da kuruluştaki yönetimin, kriz yönetiminde başarılı olması…
Kriz türleri… İçsel krizler: İşletme içindeki hatalar, yönetim sorunları, çalışan grevleri gibi nedenlerden kaynaklanan krizler… Dışsal krizler: Doğal afetler, ekonomik dalgalanmalar, siyasi değişiklikler gibi işletme dışındaki faktörlerden kaynaklanan krizler… Ekonomik krizler: Para biriminde ani bir değer kaybı veya piyasadaki bir çöküş nedeniyle meydana gelen krizler… İktisadî krizler, üretimde düşüş, işsizlik oranlarında artış, borsa çöküşü gibi etkilerin olması, 1929 Büyük Buhranı ve 2008 Mortgage Krizi… Sağlık krizleri: Salgınlar, pandemiler, doğal afetler gibi durumlar, 2020 yılında tüm dünyayı etkileyen COVID-19 pandemisi… Çevre krizleri: Doğal afetler, iklim değişikliği, kirlilik gibi durumlar, doğal dengenin bozulması, çevrenin zarar görmesi, 2010 yılında Meksika Körfezi'nde meydana gelen petrol sızıntısı… Güvenlik krizleri: Terör saldırıları, savaşlar, doğal afetler gibi durumlar, 2001’de gerçekleşen 11 Eylül saldırıları, İsrail’in Filistin’de yaptığı devlet terörü, PKK vb. terör örgütlerinin yaptığı saldırılar… Siyasî krizler: Politik yapıdaki değişimler, seçimler, hükümet karşıtı protestolar, darbeler gibi durumlar, hükümetin düşmesine ve sosyal düzenin bozulmasına neden olan olaylar, 2011 yılında Tunus'ta başlayan Arap Baharı, 15 Temmuz FETÖ darbe teşebbüsü… Bireysel, sosyal, toplumsal ve psikolojik krizler: Zor olaylardan sonra oluşan ve müdahale edilmezse, ortaya çıkan problemler, toplumu ve bireyi etkileyen her bir şey… Krize yol açan durum ya da olaylar; ailevî durumlar, ekonomik durumlar, toplumsal durumlar, önemli yaşam olayları, doğal olaylar, herhangi bir kaza olması, sevilen birinin kaybı, doğal afetler, ayrılma, boşanma, beklenmeyen veya istenmeyen hamilelik, ekonomik güçlükler vb. hâller… Bireyin tükenmesi, baş etme becerilerinin azalması, davranışlarının ve duygularının karmaşık olması… Böylesi bir kriz, hem bireye kendini geliştirebilme şansı verebilir hem ruh hastalığına yakalanabilme yatkınlığını arttırabilir… Bu; bireyin sorunu nasıl algıladığına, kendini krizle baş edebilmek için ne kadar yeterli hissedebildiğine bağlı… Durumsal kriz: Tesadüfi veya beklenmedik şekilde gerçekleşen sorunlu bir durum ve olaydan kaynaklanan rahatsızlıklar, aile içerisinde bir alkol bağımlısının olması, doğal felaketler, taşınma, boşanma vb. olaylar… Durumsal krizde bireyin geçirdiği duygusal evreler… Gerçek durumun mümkün olduğu kadar uzak tutulmaya çalışıldığı, dışarıdan her şey yolunda ve düzgün gibi görünse de içte her şeyin karmakarışık olduğu ve bireyin amaçsız aktiviteler sergilediği şok evresi… Gerçek durumla yüzleşmenin kaçınılmaz olduğu, bireyin savunma mekanizmaları kullanarak gerçek, mümkün olduğu kadar uyumlu bir şekilde adapte olmaya çalıştığı tepki evresi… Yavaş yavaş travmadan uzaklaşıldığı, ilgilerin yeniden su yüzüne çıktığı, gelecek konusunda da plânlamaların yapıldığı işlem evresi… Bireyin benlik saygısının yeniden yükseldiği, yeni ilişkilerin kurulduğu ve sürdürülmeye çalışıldığı yeniden uyum evresi… Gelişimsel kriz: doğumdan ölünceye kadar devam eden gelişim sürecinde olan, belirli dönemleri kapsayan ve sürekliliği olan kriz… Gelişimsel kriz durumunda olan bireyin kalp çarpıntısı, ağlama, irkilme refleksi, inilti, bağırma, çığlık atma ve hızlı nefes alıp vermesi gibi geçici fiziksel reaksiyonlar göstermesi normal… Gelişimsel krizde, odaklanmada zorluk yaşanması, hafıza kaybı olması, net düşünebilmenin eksikliği, etkin bir şekilde plan yapma ve karar alma becerilerinin azalması söz konusu olabilmekte… Duygusal olarak krize mâruz bir bireyde; bireyin kendisini çaresiz, sinirli, yetersiz ve kontrolden çıkmış hissetmesi, kaygı, öfke, üzüntü, depresyon, umutsuzluk, keder, suçluluk, kızgınlık, hayal kırıklığı, psikiyatrik hastalıklara yatkınlığı ve savunma mekanizmalarında ise belirgin bir çöküş, anksiyete (sonucu belirsiz olan bir şey hakkında endişe, sinirlilik veya kaygı hissi), engellenmişlik ve umutsuzluk gibi durumlar görülebilmekte… Ruh sağlımızın korunması için, özellikle bireysel, sosyal, toplumsal ve psikolojik krizler ile mücadelede kararlı olunması son derece mühim…
Kriz yönetiminde, krizlerin etkilerini minimize etmek ve işletmenin normal işleyişine dönmesini sağlamak için uygulanan stratejilerin ve süreçlerin kaynaklandığı nedenler… İçsel faktörler: Yönetim hataları, yanlış kararlar, personel problemleri, finansal kaynakların yanlış yönetimi, üretim sorunları vb. sebepler… Dışsal faktörler: Doğal afetler, ekonomik çöküşler, siyasî istikrarsızlık, sağlık krizleri vb. nedenler… Teknolojik faktörler: Teknolojinin hızla gelişmesi sonucu ortaya çıkan, siber saldırılar, bilgi güvenliği ihlalleri, üretim hatası vb. durumlar… İletişim faktörleri: Yanlış bilgi, eksik bilgi, yanlış anlaşılan bilgi vb. iletişimi kesintiye uğratan amiller… İnsan faktörleri: Çalışanların hataları ve davranışları, istifa, sabotaj, güvenlik ihlalleri vb. hâller… Kriz olduğunda, kriz yönetiminin, ivedilikle krizin etkilerini minimize etmek ve normal işleyişe dönmek için uygulayacağı stratejiler ve süreçler son derece önemli… Kriz öncesi hazırlıklı olunmalı… Krizin önceden tahmin edilmesi ve gerekli önlemlerin alınması gerekli… Bu yüzden risk öncesinde gerekli analizler yapılmalı ve kriz yönetim planları oluşturulmalı… Kriz ortaya çıktığında hızlı ve etkili bir şekilde müdahale edilmeli, kriz iletişimi sağlıklı bir şekilde yürütülmeli ve acil durum planları devreye sokulmalı… Kriz sonrasında, krizin etkilerinin giderilmesi ve işletmenin normal işleyişine dönmesi için, hasar tespiti yapılmalı ve iyileştirme çalışmaları başlatılmalı… Yanan krizden dersler çıkarılmalı ve gelecekte benzer durumların önlenmesi için stratejiler geliştirilmeli… Başarılı bir kriz yönetiminde uygulanabilecek bazı stratejiler… Proaktif yaklaşım, krizin önceden tahmin edilmesi ve gerekli önlemlerin alınması… Etkili iletişim, kriz anında doğru ve hızlı bilgi akışının sağlanması… Esneklik ve adaptasyon, kriz durumuna hızlı bir şekilde uyum sağlanması ve gerekli değişikliklerin yapılması… Eğitim ve tatbikatlar, çalışanların kriz durumlarına hazırlıklı olması için düzenli eğitimler ve tatbikatlar yapılması… Kriz, işletmelerin karşılaşabileceği bir durum; ancak, etkili kriz yönetimi stratejileri ile bu durumun üstesinden gelmek ve işletmenin sürdürülebilirliğini sağlamak gerek… Bu; kriz yönetiminin, sadece kriz anında değil, kriz öncesi ve sonrası süreçlerde de dikkatli ve planlı bir yaklaşımıyla olabilir… Krizi çok iyi açıklayan sözler… “Krizlerde açık olmak, sorunları ertelememek ve konuşarak çözmeye çalışmak gerekir.” (Nevzat Tarhan)… “Kriz, her zaman sinyallerini önceden verir.” (Mario Rosa)… “Cehennemin en kavuran yerleri, büyük ahlâk krizi zamanlarında tarafsızlığını koruyanlara ayrılmıştır.” (Dante)… “Herhangi bir aptal bile bir krizi karşılayabilir; şu günden güne yaşamak seni tüketir.” (Anton Çehov)… “Kriz anlarında insanın içindeki canlılık iki katına çıkar. Ya da kısaca: insanlar köşeye kıstırılmadıkça tam olarak yaşamaya başlamazlar.” (Paul Auster)…
Aslında, pek çok durumda, yaşadıklarımızın olumsuz sonuçlarını ve krizleri kendi kaynaklarımızla, biz kendimiz aşabiliriz… Bazı özel yardım gerektiren durumlarda ise, profesyonel yardıma ihtiyaç duyabiliriz… Kendimiz olmayı becerebilirsek, kendimiz olabilirsek ve kendimize egemen olabilirsek, her bir krizin üstesinden gelebiliriz… Mesele, krizi kriz hâline getirmeme meselesi, profesyonel davranabilme meselesi… Unutmayalım, kırılan her bir şeyde iz kalır… Kırılanı, iz kalmadan yenileyebilmek, hüner gerektirir… Kır, iz… Kriz… Kırmadan, kırılmadan, kırılanları bir parçamız yapalım ki, kırılan biri, kırıldığı yerden tekrar hayata tutunabilsin, yeni bir fide olabilsin; yeni ve güzel bir iz bırakabilsin… Selam, sevgi ve saygılarımla. https://bit.ly/muzafferceven kanalımı takip etmeniz, linki paylaşıp destek olmanız, olumlu-olumsuz görüşlerinizi, eleştirilerinizi iletmeniz dileğiyle…
